کد مطلب:370017 شنبه 21 اسفند 1395 آمار بازدید:375
88: اللهم صلّ علی محمدوآله کافضل ماصلیّت علی احدمن خلقک قبله ،وانت مصلّ علیاحدبعده .
حضرت علی بنالحسین (ع )دراین قطعه ازدعای شریف مكارم الاخلاق به پیشگاه خداوندعرض می كند:بارالها!درودفرست برمحمدوآلش همانندبهترین وبرترین درودی كه فرستاده ای به یكی ازبندگانت قبل ازآن حضرت ودرودخواهی فرستادبركسی بعدازآن حضرت .
به خواست خداوندتوانا،این قسمت ازدعاموضوع بحث وسخنرانی امروزاست .
معنی صلوة
درآغازلازم است معنای صلوة ازنظرلغت روشن گرددتامعنای كلام امام (ع )برای شنوندگان محترم تبیین شود.ابن اثیرمی گوید:
قدتكرّرفیه ذكرالصلوة والصلوات وهی العبادة المخصوصة واصلهافی اللغة الدعاء فسمیت اجزائهاوقیل انّ اصلها فی اللغة التعظیم و سمیّت العبادة المخصوصة صلوة لما فیها من تغظیم الرب تعالی . (567)
مكرر كلمه صلوة وصلوات در قرآن كریم آمده و آن در شرع مقدس نام عبادتی است مخصوص .اصل صلوة در لغت به معنای دعاست وچون نماز، حاوی دعاست ،مجموع این عبادت به نام جزئی از آن خوانده شده است .بعضی گفته اند اصل صلوة در لغت بهمعنای تعظیم است واین عبادت ازآن جهت صلوة نامیده شد كه تعظیم حضر ت باری تعالی را در بر دارد.
در بعضی از آیات وروایات ، كلمه صلوة به كار رفته و دعاءكه معنای لغوی آن است ،اراده شده :
صلوة پیامبر (ص ) وآرامش زكوة دهنده
خذ من اموالهم صدقه تطهرهم وتزكّیهم بهاو صلّ علیهم انّ صلوتك سكن لهم والله سمیع علیم . (568)
ای رسول معظم !ازمال مسلمانان زكوة دریافت كن تا بدینوسیله نفوسشان را از دلبستگی واسارت مال پاك وپاكیزه نمایی و در باره آنان به خیر و بركت دعا كن كه دعای تو موجب آرامش ضمیر وتسكین خاطر آنان است وخداوند شنوا وداناست .
عن النبی (ص ) قال : اذا دعی احدكم الی طعام فلیجب و ان كان صائما فلیصل . (569)
رسول اكرم (ص ) فرمود: وقتی یكی از شما دعوت شد به طعامی ،اجابت نمایدواگر روزه دار بود برای اهل منزل دعا كند .
قرآن شریف راجع به رسول اكرم (ص )در یك آیه از صلوة خداوند و صلوة ملائكه وصلود مومنین در كنار هم نام برده وفرموده است :
ان الله وملائكته یصلّون علی النبی ،یا ایهاالذین آمنوا صلّوا علیه وسلّموا تسلیما. (570)
خداوند وفرشتگان او بر نبی اكرم (ص ) درود می فرستند ،ای كسانی كه ایمان آورده اید!شماها نیز بر آن حضرت درود بفرستید و سلام نمایید.
در بعضی از روایات ، معنای صلوة خداوند ،صلوة ملائكه صلوة مومنین توضیح داده شده است .
معنی صلوة خداوند،وملائكه ومومنین برپیامبر(ص )
عن ابن ابیحمزة عن ابیه قال : سالت اباعبدالله علیه السلام عن قل الله عزّوجلّ:ان الله وملائكته یصلون علی النبی ، یا ایها الذین آمنوا صلوّا علیه و سلّمواتسلیما.فقال :الصلوة من الله عزّوجلّ رحمة ومن الملائكة تزكیّه ومن الناس دعاء.و امّا قوله عزّ و جلّ: وسلّموا تسلیمافانه یعنی التسلیم له فیما ورد عنه . (571)
ابن ابی حمزه از پدرش نقل نموده كه از امام صادق (ع ) معنای آیه مذكور را پرسیدم . فرمود: صلوة خداوند بر پیامبر رحمت است وصلود فرشتگان تزكیّه نبی اكرم است و صلوة مومنین دعا بر آن حضرت است ، واما جمله وسلّموا تسلیما به معنای تسلیم بودن در مقابل پیشوای اسلام نسبت به آنچه از آن حضرت رسیده ،است .
عن ابی المغیره قال : قلت لا بی الحسن (ع ) مامعنی صلوة الله وصلوة ملائكته وصلوة المومنین ؟قال : صلوة الله رحمت من الله ،و صلوة الملائكته تزكیّه منهم له و صلوة مومنین دعاء منهم له . (572)
ابن مغیره می گوید: به حضرت موسی الكاظم (ع ) عرض كردم : معنای صلوة خداوند وصلوة مومنین چیست ؟ فرمود: صلوة خداوند رحمت است ،وصلوة فرشتگان تنزیهی است از آنان نسبت به آن حضرت ،و صلوة مومنین دعای آنها ست درباره پیامبر گرامی (ص ).
بیان حضرت رضا(ع ) در مجلس ماءمون
حضرت علی بن موسی الرضا(ع ) در مجلس ماءمون حاضر بود وجماعتی از علمای عراق وخراسان نیز حضور داشتند .
ماءمون متوجه علمای مجلس شد واز آنان سوال كرد درباره این آیه :
ثمّ اورتنا الكتاب الذین اصطفینا من عبادنا . (573)
مراد خدامند از گزیدگانی كه در این آیه فرموده ،كیان اند؟علمای محضر گفتند: مراد باری تعالی تمام امت اسلام است . ماءمون از امام رضا (ع ) سوال كرد. حضرت فرمود:من گفته اینان را نمی گویم ، اراده خداوند در این آیه عترت طاهره است ،وسپستضح داد. آنگاه در مجلس ،بحث عترت وآل طرح شد وامام (ع )با ذكر آیاتی متعدد، مبسوطا در این باره توضیح داد كه بیانات امام (ع ) در صفحات متعدد كتاب ذكر شده است .حضرت در خلال بیانات خود آیه :
ان الله وملائكته یصلّون علی النبی
را قرائت نمود واز پی آن ، حدیثی را نقل فرمود :
قالوا یارسول الله ! قد عرفنا التسلیم علیك ،فكیف الصلوة علیك ؟ فقال تقولون :اللهم صلّی علی محمد وآله كما صلّیت علی ابراهیم وعلی آل ابراهیم ،انّك حمید مجید ،فهل بینكم ،معاشرالناس !،فی هذا خلاف ؟فقالوا :لا.فقال الماءمون :هذا مما لاخلاف فیه اصلا و علیه اجماع الامّة .
جمعی شرفیاب محضر حضرت شده عرض كردند:سلام بر شما را دانستیم ،صلوات بر شما چگونه است ؟ فرمود: می گوئید :بارالها! درود فرست بر محمد وآل محمد همانطور كه درود فرستادی بر ابراهیم وبر آل ابراهیم ،چه تو ستایش شده با عظمتی .
پاسخ حضرت رضا(ع )درباره آل
آنگاه حضرت فرمود: آیا بین شما ومردم در چگونگی این صلوات اختلافی وجود دارد؟ عرض كردند :نه .سپس ماءمون گفت :این صلوات از جمله اموری است كه اصلا در آن اختلافی نیست .ومجمع علیه امّت .
قال الماءؤ مون : فهل عندك فی الآل شی ء اوضح من هذا فی القرآن ؟ فقال ابوالحسن (ع ):نعم .اخبرونی عن قول الله عزّوجلّ:یس ،والقرآن الحكیم ،انّك لمن المرسلین ،علی صراط مستقیم .فما عنی بقوله یس ؟قالت العلما: یس ،محمد (ص ).لم یشك فیه احد. قال ابوالحسن (ع ) :فانّ الله عزّوجلّ اعطی محمداوآل محمدمن ذلك فضلا لایبلغ احد كنه و صفه الّامن عقله وذلك انّالله عزّو جلّ لم یسلم علی احد الّا علی الانبیا صلوات الله علیم .فقال تبارك وتعالی :سلام علی نوح فی العالمین ،وقال :سلام علی ابراهیم ،وقال : سلام علی موسی وهارون ،ولم یقل : سلام علی آل نوح ،ولم یقل :سلام علی آل ابراهیم ،ولاقال :سلام علی آل موسی وهارون ،وقال عزّ و جلّ :سلام علی آل یس ،یعنی : آل محمد صلوات الله علیهم .فقال الماءمون :لقد علمت انّ فی معدن النبوة شرح هذا وبیانو. (574)
ماءمون به امام (ع )عرض كرد :آیا نزد شما در قرآن راجع به آل چیزی واضحتر ازآنچه فرمودید وجود دارد؟حضرت فرمود: بلی .به من بگویید خداوند از كلمه یس كه در قرآن شریف آورده ، چه شخصی را قصد نموده است ؟علما گفتند: حضرت محمد (ص ) مقصود است واحدی در آن شریك ندارد.
امام علی (ع ) فرمود: خداوند ازاین كلمه به محمد وآلش فضلی را اعطا فرموده كه احدی به عمق آن اعطا واقف نمی شود، مگر كسی كه تعقل نماید. سپس توضیح داد كه حضرت باری تعالی بركسی سلام نموده ، مگر برپیمبران ، فرموده : سلام برنوح ، سلام آل ابراهیم ، سلام برآل موسی وهارون ، ولی فرموده است سلام علی آل یس یعنی آل محمد صلوات اللّه علیهم . ماءمون گفت : دانستم كه شرح این نكته وبیان آن در معدن نبوت است .
سلام الهی برآل محمد(ص )
آن عده از علمای عراق وخراسان كه درمجلس ماءمون بودند، به اتفاق گفتند: مقصود خداوند از یس حضرت محمد(ص ) است وآل یس راكه حضرت رضا به آل محمد (ص ) تفسیر نمود، مورد قبولشان واقع شد، واین شهر در نظر ماءمون كه خود مرد تحصیل كرده وعالمی بود، بسی مهم تلقی گردید و آن را بیانی از معدن نبوت خواند. اما پیش از حضرت علی بن موسی الرضا(ع ) حضرت امیرالمومنین علیهما السلام این مطلب رادرباره یس و آل یس فرموده بود:
عن علی علیه السلام قال : سمی اللّه تعالی النبی علیه السلام فی القرآن سبعة اسماء محمد واحمد وطه ویس والمزمّل والمدّثر عبداللّه ! (575)
علی (ع ) فرمود: خداوند، نبی اكرم را در قرآن شریف به هفت اسم نامیده وآن اسماء رادر متن حدیث بیان نمود:
عن علی علیه السلام فی قوله : عزّ وجلّ سلام علی آل یس محمد صلّی اللّه علیه وآله و نحن آل یس . (576)
علی (ع ) در بیان كلام الهی سلام علی آل یس فرمود: حضرت محمد (ص )، یس است وما آل یس .
عن ابن عباس فی قوله عزّ وجلّ: سلام علی آل یس قال : علی آل محمد علیهم السلام .
ابن عباس در تفسیر آیه سلام علی آل یس گفته است :مراد آل محمد علیهم السلام اند. (577)
معنی یس دركتب تفاسیر
در تفاسیر خاصه وعامه راجع به معنای یس علاوه بر نام حضرت محمد صلّی اللّه علیه وآله كلمات دیگری ذكرشده :
یا انسان ، یا رجل ، ودر تفسیر تبیان ومجمع البیان آمده :
وقیل معناه : یا سیدالاولین والآخرین .
به هر صورت ، مقصود از یس نبی اكرم (ص ) است باهر لغتی كه بگوییم وشاهد روشن آن ، كلمات بعداز یس است . خداوند می فرماید:
یس . والقرآن الحكیم . انّك لمن المرسلین . علی صراط مستقیم . (578)
قسم به قرآن كریم كه تو از رسولان الهی هستی . بر صراط مستقیم .
مخاطب درآیه ، پیمبر گرامی اسلام (ص ) است ودعوتش بر راه حق وصواب .
عن ابیعبداللّه علیه السلام قال : یس اسم رسول اللّه صلّی اللّه علیه وآله والدلیل علی ذلك قوله : انّك لمن المرسلین . علی صراط مستقیم . (579)
امام صادق (ع ) فرمود: یس اسم پیغمبر اكرم (ص ) است ودلیل این سخن دربعد خداوند آمده كه :تواز جمله پیمبران هستی وبه مردم راه واضح ومستقیم راارائه می نمائی .
پاره ای ازسخنان براثر بغض
ماءمون وعده ای از علما ورجال دولت عباسی در باطن مخالف علی بن موسی الرضا(ع ) بودند وكوشش داشتند تاازسخنان آن حضرت خرده ای بگیرند و آن رابر ملا كنند. اما امام (ع ) درمجلس ماءمون باحضور علماءآیه راآل یس قرائت نمود وفرمود: مقصود، آل رسول اكرم (ص ) است نه تنها كسی در مجلس اعتراض ننمود، بلكه مامون آن بیان را از معدن نبوت خواند. ولی بعدا زآنكه بغض ها نسبت به اهل بیت افزایش یافت ، قرائت ال یاسین (580) شایع شد وقرآن هارا ال یاسین نوشتند وقرائت آل یاسین به معنی واقعی اش را نادیده گرفتن وحتی درباره آن سخنانی ساختند، از آن جمله زمخشری گفت :
ومن قراء علی آل یاسین فعلی انّ یاسین اسم ابی الیاس اضیف الیه الآل . (581)
كسی كه آل یاسین قرائت نموده ، براین اساس است كه یاسین نام پدر الیاس است كه برآن كلمه آل افزودذه شده است .
به آقای زمخشری باید گفت كه ابن عباس خود ازمفسرین قرآن وازكسانی است كه بعضی از قرّاء، قرائت خود رابر وی عرضه نموده وازاو روایت كرده اندآل یاسین خوانده وگفته : مقصود، آل محمد (ص ) است .
قال ابن عباس : آل یاسین آل محمد صلّی اللّه علیه وآله و یاسین اسم من اسمائه . (582)
ابن عباس گفت گفته : آل یاسین آل محمد (ص ) است و یاسین یكی از اسماء رسول اكرم (ص ) می باشد.
اینك به اصل بحث كه صلوة حضرت بار تعالی وملائكه است ، برمی گردیم . قرآن شریف درباره رسول اكرم (ص ) فرمود:
انّ اللّه وملائكته یصلّون علی النبی . (583)
خداوند به پیمبرش رحمت می فرستد وفرشتگان او راتنزیه می كنند.
ودرباره مومنین فرموده است :
هوالّذی یصلّی علیكم وملائكته لیخرجكم من الظلمات الی النّور وكان بالمومنین رحیما. (584)
صلوات الهی وملائكه بر اهل ایمان
خداوند، اهل ایمان را مخاطب ساخته وفرموده اوست كه برشما رحمت می فرستد وفرشتگانش درباره شما دعا می كنند تا ازتیرگی ها وظلمات جهلتان بیرونتان برند وبه محیط نورانی علم وآگاهی منتقلتان نمایند كه خداوند نسبت به اهل ایمان مهربان است .
از این آیه استفاده می شود: كسانی كه از ایمان واقعی برخوردارند، همواره مشمول رحمت باری تعالی ودعای فرشتگان هستند وبراثر این فیض دائم پیوسته بر نورانیتشان افزوده می شود. درباره معرفی صلوة ورحمت پروردگار درموردآنان فرموده است :
وبشّرالصابرین الذین اذا اصابتهم مصیبة قالوا انّا للّه وانّا الیه راجعون . اولئك علیهم الصلوات من ربهم ورحمة واولئك هم المهتدون . (585)
صابرین كسانی هستند كه وقتی مصیبتی دامن گیرشان شود، می گویند: همه ما مملوك خداوندیم وبازگشت همه ما به سوی اوست . صلوات ورحمت باری تعالی شامل حال آنهاست واینان گروه هدایت یافتگان اند.
به طوری كه ضمن بحث مذكور افتاد، دربعضی روایات ، صلوات خداوند بررسول اكرم (ص ) وبرمومنین به رحمت تفسیر شده است . اما درآیه مربوط به صابرین ، صلوات ورحمت باهم آمده ودر كنار یكدیگر ذكر شده اند.
صابرین مشمول صلوات ورحمت الهی
اولئك علیهم صلوات من ربهم ورحمة .
آیا صلوات ورحمت دو چیزند ومغایرباهم ، یا آنكه هردو یك حقیقت اند باتفاوت در مراتب ودرجات ، مانند تفاوت نور آفتاب با نور یك لامپ قوی است درنور افكن ؟ صلوات رسول اكرم (ص ) دریك آیه آمده وآن صلواتی است متناسب با مقام رفیع آن حضرت ، وصلوات مومنین درآیه دیگر آمده وآن نیز متناسب با درجات ومراتب ایمان آنان است . ازاین رو، امام سجاد(ع ) دردعای خود برای حضرت محمد وآلش ، افضل صلوات رااز پیشگاه الهی درخواست نموده است .
اللّهم صلّ علی محمد وآله كافضل ما صلیت علی احد من خلقك قبله .
بار الها! رحمت فرست بر محمد وآلش ، همانند برتین ویالاترین رحمتی كه پیش ازآن حضرت به یكی ازبندگانت فرستاده ای .
درباره مومنین خداوند فرموده :
هوالّذی یصلّی علیكم وملائكته . (586)
خداوند است كه برشما رحمت می فرستد وهمچنین فرشتگانش .
صلوات الهی به تناسب درجات صبر صابرین
رحمت به مومنین به اعتبار تفاوت درجات ایمانشان متفاوت است ، ولی سخنی از صلوات افضل وبرتر نیست .همچنین صلوات فرشتگان درباره رسول اكرم (ص ) به معنای تزكیه وتنزیه است ، ولی درباره مومنین به معنای دعا درپیشگاه الهی است . اما آیه مربوط به صبر وصابرین از طرفی شامل صبرهای جانكاه وطاقت فرسای رسول اكرم (ص )، علی (ع )، وصدیقه اطهر(س ) وسایرائمه معصومین می شود واز طرف دیگر، صبر افراد بایمان راكه به مبداء ومعاد معتقدند وبرای خدا صبر می كنند، دربر می گیرد. ولی می دانیم صلوات خداوند برصبر رسول معظم (ص ) وعترت طاهرینش صلوات افضل وبرتر است ولی صلوات الهی درباره مومنین صابر به اعتبار تفاوت درجات ایمان وصبرشان متفاوت است ، اما درصلوات آنان سخن از افضل وبرتر نیست . شاید بتوان گفت این كه درآیه صبر صلوات ورحمت باهم ذكر شده صلوات ناظر برصبر بینظیر پیمبر(ص ) وعترتش باشد كه افضل وبرتراست ورحمت ناظر به اجر مومنین صابر باشد.
حضرت علی بن الحسین (ع ) در قطعه دعای مورد بحث امروز به پیشگاه الهی عرض می كند:
اللّهم صلّ علی محمد وآله كافضل ما صلّیت علی احد من خلقك قبله وانت مصلی علی احد بعده .
بار الها! رحمت فرست بر محمد وآلش همانند برترین وبالاترین رحمت وصلواتی كه پیش ازآن حضرت بریكی ازبندگانت فرستاده ای وبعداز آن حضرت نیز صلوات افضل رابر یكی از بندگانت خواهی فرستاد.
حضرت ابراهیم (ع ) مشمول صلوات برتر
این عبارت حاوی سه مطلب است : اول آنكه حضرت زین العابدین (ع 9 صلوات افضل وبرتر را برای محمد وآلش ازخداوند درخواست می نماید ودرباره آن توضیح مختصری داده شد. دوم عرض می كند: بارالها! صلواتت بر رسول اكرم (ص ) وآل طاهرینش همانند برترین صلواتی باشد كه پیش از پیمبر اسلام (ص ) بریكی ازبندگانت فرستاده ای . ما نمی دانیم كه باری تعالی قبل از پیشوای اسلام (ص ) بركدامین بنده صالحش افضل صلوات رافرستاده است ، ولی ازروایاتی كه ذیل آیه :
انّ اللّه وملائكته یصلّون علی النبی .
دركتب تفاسیر وهمچنین دیگر كتب حدیث آمده ، می توان گفت : بنده مشمول صلوات افضل وبرتر، حضرت ابراهیم (ع ) است .
عن كعب بن عجزه قال : لما نزلت هذه الآیة قلنا یا رسول اللّه ! هذا السلام علیك قد عرفناه ، فكیف الصلوة علیك ؟ قال قولوا: اللّهم صلّ علی محمد وآل محمد كما صلّیت علی ابراهیم وآل ابراهیم انّك حمید مجید وبارك علی محمد وآل محمد كما باركت علی ابراهیم وآل ابراهیم انّك حمید مجید. (587)
كعب بن عجره می گوید: وقتی آیه مذكور بر رسول اكرم (ص ) نازل شد به حضرت عرض كردیم : ما سلام گفتن بر شما رادانستیم چگونه برشما صلوات بفرستیم ؟ فرمود: بگوئید بارالها! درود فرست بر محمدو آلش همچنان كه درود فرستاده ای كه برابراهیم وآل ابراهیم كه توستایش شده با مجد وعظمتی ، بار الها! كرامت خود راادامه بده برمحمد وآلش ، همانطور كه ادامه دادی برابراهیم خلیل وآلش كه تو حمید ومجیدی .
صلوات برتر برآل محمد(ص ) وآل ابراهیم (ع )
عن النبی صلّی اللّه علیه وآله قال قولوا:صلّی اللّه محمد وعلی آل محمد كما صلّیت علی ابراهیم وعلی آل ابراهیم فی العالمین انّك حمید مجید. (588)
رسول اكرم (ص ) به درخواست كنندگان تعلیم صوات فرمود: بگوئید: بار الها! درود فرست بر محمد وبرآلش همانطور كه درودفرستادی بر ابراهیم وبرآل ابراهیم درعالم كه تو حمید ومجیدی .
ابراهیم (ع 9، آن موحد عالی قدر وثابت قدمی بود كه در راه اطاعت اوامر الهی به تمامی مصائب ومشكلات تن داد، آماده شد فرزند خود اسمعیل رابه امر او قربانی كند، برای مبارزه با بت پرستی وبت پرستان در فرصت مناسب به بتخانه رفت وبتها راشكست وبراثر این كار مشركین آنچنان خشمگین شدند كه تصمیم گرفتند كه ابراهیم رادر آتش بسوزانند وآن حضرت برای خداآماده آن خطر عظیم گردید، حتی برای نجات خویش از یاری جبرئیل امین چشم پوشید، فقط به فیض باری تعالی متوجه بود وسرانجام قادر متعال نجاتش داد. این انسان الهی وعالی قدر با خدمات بزرگ وپرارزشی كه در راه اعلای حق انجام داده بود شایسته آن شد كه مشمول افضل صلوات الهی گردد.
صلوات مومنین بر پیامبر (ص ) به معنی دعاست
حضرت زین العابدین (ع ) ازخداوند چنین صلواتی راكه پیش از نبی اكرم (ص ) نصیب ابراهیم (ع ) گردیده ، برای حضرت محمد وآلش درخواست نمود. صلواتی اینچنین بعداز نبی اكرم (ص ) شایسته علی (ع ) وصدیقه اطهر(س ) وسایرائمه معصومین (ع )است . نمی دانیم در طول قرون واعصار آیا كسی بعد ازپیمبر ( ص ) ومعصومین (ع ) آمده یا خواهدآمد كه شایسته افضل صلوات الهی باشد یانه ؟
از مجموع آنچه به عرض رسید، معنای صلوات خداوند وفرشتگان وچگونگی صلوات مومنین بر حضرت محمد وآلش روشن شد. اما ضمن سخنرانی دو روایات از امام صادق وامام كاظم (ع ) مذكور افتاد كه صلوات مومنین به دعا تفسیر شده است .
البته مردم با ایمان به نسبت درجات فهم ودركشان درباره آن حضرت دعا می كنند، ولی ابن اثیر در نهایه مضمونی را ذكر نموده كه بالنسبه جالب توجه است ودر اینجا تقدیم شنوندگان می گردد.
فامّا قولنا اللّهم صلّ علی محمد وآل محمد فمعناه . عظمه فی الدینا باعلاء ذكره واظهار دعوته وابقاء شریعته ، وفی الآخرة بتشفیعه فی امّته وتضعیف اجره ومثوبته . (589)
معنی صلوة ما درباره حضرت محمد (ص ) این است كه دعا می كنیم : پروردگارا! با رفعت نام ونشر دعوت وپایداری شریعت پیمبر اسلام در دنیا وبا قبول شفاعت او درامت ومضاعف ساختن اجر وثوابش در آخرت او را بزرگ وبا عظمت فرما.
در جمله آخر آیه صلوة برنبی اكرم (ص )امر به تسلیم شده است .
عن ابیعبداللّه (ع ): واما قوله عزّ وجلّ وسلموا تسلیما فانه یعنی التسلیم له فیما ورد عنه . (590)
تسلیم شدن ومنشاء متفاوت آن
امام صادق (ع ) فرموده : ام قول حضرت بار یتعالی كه فرموده است : وسلّموا تسلیما، دراین جمله خداوند اراده فرموده تلسیم نبی معظم باشید در تمام آنچه از حضرتش به شما رسیده است .
تسلیم شدن وسر طاعت فرو آوردن به صور مختلف قابل تصور است ، از آن جمله گاهی لشكر شكست خورده ومغلوبی در مقابل لشكر نیرومند كه ظالم ومتجاوز است سر تسلیم فرود می آورد وناچار زور گویی های لشكر غالب راتحمل می نماید. این تسلیم مصداق شعر شاعر است :
در كف شیر نر خونخواره ای
غیر تسلیم رضا كو چاره ای
گاهی تسلیم براساس عقل وعلم وبر وفق حق ومصلحت است ، مانندتسلیم شدن مرض درمقابل طبیب عالم ومورد اعتمادكه رشته تخصصش بیماری همان مریض است واز نظر علمی وتجربی به تمام نكات ودقایق بیماری وی وقوف وآگاهی دارد. آن مریض بی قید وشرط وبا اراده خود، تسلیم طبیب می شود تا درپرتو دستورهای صحیح وبه موقع او، صحت وسلامت خود رااعاده دهد. بعضی روایان تسلیم مردم رادر مقابل تعالیم دینی وسعادت آفرین حضرت باری تعالی ،همانند تسلیم مریض در مقابل طبیب خوانده اند:
عن النبی صلّی اللّه علیه وآله قال : یا عباداللّه انتم كالمرضی و ربه العالمین كالطبیب فصلاح المرضی فی ما یعلمه الطبیب وتدبیره به لا فیما یشتهیه المریض ویقتره . الی فسلّموا للّه امره تكون من الفائزین . (591)
تسلیم مرض درمقابل طبیب بر اساس مصلحت است
رسول اكرم (ص ) فرمود: ای بندگان خدا! شما همانند مرضی هستید وپروردگار عالمیان مانندطبیب ، خیر وصلاح مرضی در آن چیزی است كه طبیب می داند وتدبیر خود رابرای درمان بیمار برآن استوار می سازد نه آن چیزی كه مریض میل دارد وآن را برای خود انتخاب می كند، پس آگاهانه تسلیم امر الهی شوید تابه پیروزی نائل گردید.
تسلیم واقعی بیمار در مقابل پزشك متخصص ومورد اعتماد، از باور درونی وی سر چشمه می گیرد وسپس آن باور موجب تسلیم می شود واز پی تسلیم شدن ، دستورهای طبیب را با دقت به كا رمی بندد وخود درآن دستورها اظهار عقیده نمی كند وسخنی برخلاف نمی گوید. مسلمان واقعی نیز درمقابل اوامر باری تعالی تسلیم بی قید وشرط است ودستورهای خداوند عالم وعادل وحكیم را بی چون وچرا اجرا می نماید وبر اثر آن به سعادت واقعی نائل می گردد. علی (ع 9 منازل ومراحل روحی وعملی مسلمان راستین را در شاءن دین بیان نموده است .
قال علی (ع ): لا نسبن الاسلام نسبه لاینسبها احد قبلی ولاینسبه احد بعدی الّا بمثل ذلك : انّ الاسلام هوالتسلیم ، والتسلیم هوالیقین والقین هوالتصدیق والتصدیق هوالاقرار والاقرار هوالعمل والعمل هو الاداء. انّ المومن لم یاءخذ دینه عن رایة ولكن اتاه من ربه فاءخذه . (592)
علی (ع ) فرمود: منسب می كنم اسلام را به نسبتی كه احدی قبل ازمن وبعد ازمن منتسب نكرده ونمی كند آن را مگر اینچنین : اسلام عبارت ازتسلیم است ، وتسلیم عبارت از یقین است ویقین تصدیق است ، وتصدیق اقرار است واقرار عمل است ، وعمل ادای تكلیف .
شخص باایمان دین خود را از راءی خویش نمی گیرد، بلكه دینش از طرف باری تعالی آمده واو آن را فرا گرفته است .
تسلیم مومن به امر الهی برای نیل به سعادت است
حضرت علی بن موسی الرضا (ع ) راجع به تسلیم فرد باایمان در مقابل حق تعالی ومداخله ندادن نظر واندیشه شخصی خود چنین فرموده است :
اعلموا انّ راءس طاعت اللّه سبحانه التسلیم لما عقلنا و مالم نعقل . (593)
بدانید كه عالیترین مراتب اطاعت خداوند، تسلیم دربرابر اوامر اوست ، خواه عقل ما آن را درك كند یا درك ننماید.
به شرحی كه توضیح داده شد، حضرت زین العابدین در قطعه دعای مورد بحث امروز، به پیشگاه خداوند عرض می كند:
اللّهم صلّ علی محمد وآله كافضل ما صلّیت علی احد من خلقك قبله وانت مصلا علی احد بعده .
بار الها! درود فرست بر محمد وآلش همانند بهترین وبرترین درودی كه پیش از آن حضرت بریكی از بندگان صالحت فرستاده ای یا بعداز آن حضرت نیز بریكی از بندگانت خواهی فرستاد.
به خواست خداوندتوانا،این قسمت ازدعاموضوع بحث وسخنرانی امروزاست .
معنی صلوة
درآغازلازم است معنای صلوة ازنظرلغت روشن گرددتامعنای كلام امام (ع )برای شنوندگان محترم تبیین شود.ابن اثیرمی گوید:
قدتكرّرفیه ذكرالصلوة والصلوات وهی العبادة المخصوصة واصلهافی اللغة الدعاء فسمیت اجزائهاوقیل انّ اصلها فی اللغة التعظیم و سمیّت العبادة المخصوصة صلوة لما فیها من تغظیم الرب تعالی . (567)
مكرر كلمه صلوة وصلوات در قرآن كریم آمده و آن در شرع مقدس نام عبادتی است مخصوص .اصل صلوة در لغت به معنای دعاست وچون نماز، حاوی دعاست ،مجموع این عبادت به نام جزئی از آن خوانده شده است .بعضی گفته اند اصل صلوة در لغت بهمعنای تعظیم است واین عبادت ازآن جهت صلوة نامیده شد كه تعظیم حضر ت باری تعالی را در بر دارد.
در بعضی از آیات وروایات ، كلمه صلوة به كار رفته و دعاءكه معنای لغوی آن است ،اراده شده :
صلوة پیامبر (ص ) وآرامش زكوة دهنده
خذ من اموالهم صدقه تطهرهم وتزكّیهم بهاو صلّ علیهم انّ صلوتك سكن لهم والله سمیع علیم . (568)
ای رسول معظم !ازمال مسلمانان زكوة دریافت كن تا بدینوسیله نفوسشان را از دلبستگی واسارت مال پاك وپاكیزه نمایی و در باره آنان به خیر و بركت دعا كن كه دعای تو موجب آرامش ضمیر وتسكین خاطر آنان است وخداوند شنوا وداناست .
عن النبی (ص ) قال : اذا دعی احدكم الی طعام فلیجب و ان كان صائما فلیصل . (569)
رسول اكرم (ص ) فرمود: وقتی یكی از شما دعوت شد به طعامی ،اجابت نمایدواگر روزه دار بود برای اهل منزل دعا كند .
قرآن شریف راجع به رسول اكرم (ص )در یك آیه از صلوة خداوند و صلوة ملائكه وصلود مومنین در كنار هم نام برده وفرموده است :
ان الله وملائكته یصلّون علی النبی ،یا ایهاالذین آمنوا صلّوا علیه وسلّموا تسلیما. (570)
خداوند وفرشتگان او بر نبی اكرم (ص ) درود می فرستند ،ای كسانی كه ایمان آورده اید!شماها نیز بر آن حضرت درود بفرستید و سلام نمایید.
در بعضی از روایات ، معنای صلوة خداوند ،صلوة ملائكه صلوة مومنین توضیح داده شده است .
معنی صلوة خداوند،وملائكه ومومنین برپیامبر(ص )
عن ابن ابیحمزة عن ابیه قال : سالت اباعبدالله علیه السلام عن قل الله عزّوجلّ:ان الله وملائكته یصلون علی النبی ، یا ایها الذین آمنوا صلوّا علیه و سلّمواتسلیما.فقال :الصلوة من الله عزّوجلّ رحمة ومن الملائكة تزكیّه ومن الناس دعاء.و امّا قوله عزّ و جلّ: وسلّموا تسلیمافانه یعنی التسلیم له فیما ورد عنه . (571)
ابن ابی حمزه از پدرش نقل نموده كه از امام صادق (ع ) معنای آیه مذكور را پرسیدم . فرمود: صلوة خداوند بر پیامبر رحمت است وصلود فرشتگان تزكیّه نبی اكرم است و صلوة مومنین دعا بر آن حضرت است ، واما جمله وسلّموا تسلیما به معنای تسلیم بودن در مقابل پیشوای اسلام نسبت به آنچه از آن حضرت رسیده ،است .
عن ابی المغیره قال : قلت لا بی الحسن (ع ) مامعنی صلوة الله وصلوة ملائكته وصلوة المومنین ؟قال : صلوة الله رحمت من الله ،و صلوة الملائكته تزكیّه منهم له و صلوة مومنین دعاء منهم له . (572)
ابن مغیره می گوید: به حضرت موسی الكاظم (ع ) عرض كردم : معنای صلوة خداوند وصلوة مومنین چیست ؟ فرمود: صلوة خداوند رحمت است ،وصلوة فرشتگان تنزیهی است از آنان نسبت به آن حضرت ،و صلوة مومنین دعای آنها ست درباره پیامبر گرامی (ص ).
بیان حضرت رضا(ع ) در مجلس ماءمون
حضرت علی بن موسی الرضا(ع ) در مجلس ماءمون حاضر بود وجماعتی از علمای عراق وخراسان نیز حضور داشتند .
ماءمون متوجه علمای مجلس شد واز آنان سوال كرد درباره این آیه :
ثمّ اورتنا الكتاب الذین اصطفینا من عبادنا . (573)
مراد خدامند از گزیدگانی كه در این آیه فرموده ،كیان اند؟علمای محضر گفتند: مراد باری تعالی تمام امت اسلام است . ماءمون از امام رضا (ع ) سوال كرد. حضرت فرمود:من گفته اینان را نمی گویم ، اراده خداوند در این آیه عترت طاهره است ،وسپستضح داد. آنگاه در مجلس ،بحث عترت وآل طرح شد وامام (ع )با ذكر آیاتی متعدد، مبسوطا در این باره توضیح داد كه بیانات امام (ع ) در صفحات متعدد كتاب ذكر شده است .حضرت در خلال بیانات خود آیه :
ان الله وملائكته یصلّون علی النبی
را قرائت نمود واز پی آن ، حدیثی را نقل فرمود :
قالوا یارسول الله ! قد عرفنا التسلیم علیك ،فكیف الصلوة علیك ؟ فقال تقولون :اللهم صلّی علی محمد وآله كما صلّیت علی ابراهیم وعلی آل ابراهیم ،انّك حمید مجید ،فهل بینكم ،معاشرالناس !،فی هذا خلاف ؟فقالوا :لا.فقال الماءمون :هذا مما لاخلاف فیه اصلا و علیه اجماع الامّة .
جمعی شرفیاب محضر حضرت شده عرض كردند:سلام بر شما را دانستیم ،صلوات بر شما چگونه است ؟ فرمود: می گوئید :بارالها! درود فرست بر محمد وآل محمد همانطور كه درود فرستادی بر ابراهیم وبر آل ابراهیم ،چه تو ستایش شده با عظمتی .
پاسخ حضرت رضا(ع )درباره آل
آنگاه حضرت فرمود: آیا بین شما ومردم در چگونگی این صلوات اختلافی وجود دارد؟ عرض كردند :نه .سپس ماءمون گفت :این صلوات از جمله اموری است كه اصلا در آن اختلافی نیست .ومجمع علیه امّت .
قال الماءؤ مون : فهل عندك فی الآل شی ء اوضح من هذا فی القرآن ؟ فقال ابوالحسن (ع ):نعم .اخبرونی عن قول الله عزّوجلّ:یس ،والقرآن الحكیم ،انّك لمن المرسلین ،علی صراط مستقیم .فما عنی بقوله یس ؟قالت العلما: یس ،محمد (ص ).لم یشك فیه احد. قال ابوالحسن (ع ) :فانّ الله عزّوجلّ اعطی محمداوآل محمدمن ذلك فضلا لایبلغ احد كنه و صفه الّامن عقله وذلك انّالله عزّو جلّ لم یسلم علی احد الّا علی الانبیا صلوات الله علیم .فقال تبارك وتعالی :سلام علی نوح فی العالمین ،وقال :سلام علی ابراهیم ،وقال : سلام علی موسی وهارون ،ولم یقل : سلام علی آل نوح ،ولم یقل :سلام علی آل ابراهیم ،ولاقال :سلام علی آل موسی وهارون ،وقال عزّ و جلّ :سلام علی آل یس ،یعنی : آل محمد صلوات الله علیهم .فقال الماءمون :لقد علمت انّ فی معدن النبوة شرح هذا وبیانو. (574)
ماءمون به امام (ع )عرض كرد :آیا نزد شما در قرآن راجع به آل چیزی واضحتر ازآنچه فرمودید وجود دارد؟حضرت فرمود: بلی .به من بگویید خداوند از كلمه یس كه در قرآن شریف آورده ، چه شخصی را قصد نموده است ؟علما گفتند: حضرت محمد (ص ) مقصود است واحدی در آن شریك ندارد.
امام علی (ع ) فرمود: خداوند ازاین كلمه به محمد وآلش فضلی را اعطا فرموده كه احدی به عمق آن اعطا واقف نمی شود، مگر كسی كه تعقل نماید. سپس توضیح داد كه حضرت باری تعالی بركسی سلام نموده ، مگر برپیمبران ، فرموده : سلام برنوح ، سلام آل ابراهیم ، سلام برآل موسی وهارون ، ولی فرموده است سلام علی آل یس یعنی آل محمد صلوات اللّه علیهم . ماءمون گفت : دانستم كه شرح این نكته وبیان آن در معدن نبوت است .
سلام الهی برآل محمد(ص )
آن عده از علمای عراق وخراسان كه درمجلس ماءمون بودند، به اتفاق گفتند: مقصود خداوند از یس حضرت محمد(ص ) است وآل یس راكه حضرت رضا به آل محمد (ص ) تفسیر نمود، مورد قبولشان واقع شد، واین شهر در نظر ماءمون كه خود مرد تحصیل كرده وعالمی بود، بسی مهم تلقی گردید و آن را بیانی از معدن نبوت خواند. اما پیش از حضرت علی بن موسی الرضا(ع ) حضرت امیرالمومنین علیهما السلام این مطلب رادرباره یس و آل یس فرموده بود:
عن علی علیه السلام قال : سمی اللّه تعالی النبی علیه السلام فی القرآن سبعة اسماء محمد واحمد وطه ویس والمزمّل والمدّثر عبداللّه ! (575)
علی (ع ) فرمود: خداوند، نبی اكرم را در قرآن شریف به هفت اسم نامیده وآن اسماء رادر متن حدیث بیان نمود:
عن علی علیه السلام فی قوله : عزّ وجلّ سلام علی آل یس محمد صلّی اللّه علیه وآله و نحن آل یس . (576)
علی (ع ) در بیان كلام الهی سلام علی آل یس فرمود: حضرت محمد (ص )، یس است وما آل یس .
عن ابن عباس فی قوله عزّ وجلّ: سلام علی آل یس قال : علی آل محمد علیهم السلام .
ابن عباس در تفسیر آیه سلام علی آل یس گفته است :مراد آل محمد علیهم السلام اند. (577)
معنی یس دركتب تفاسیر
در تفاسیر خاصه وعامه راجع به معنای یس علاوه بر نام حضرت محمد صلّی اللّه علیه وآله كلمات دیگری ذكرشده :
یا انسان ، یا رجل ، ودر تفسیر تبیان ومجمع البیان آمده :
وقیل معناه : یا سیدالاولین والآخرین .
به هر صورت ، مقصود از یس نبی اكرم (ص ) است باهر لغتی كه بگوییم وشاهد روشن آن ، كلمات بعداز یس است . خداوند می فرماید:
یس . والقرآن الحكیم . انّك لمن المرسلین . علی صراط مستقیم . (578)
قسم به قرآن كریم كه تو از رسولان الهی هستی . بر صراط مستقیم .
مخاطب درآیه ، پیمبر گرامی اسلام (ص ) است ودعوتش بر راه حق وصواب .
عن ابیعبداللّه علیه السلام قال : یس اسم رسول اللّه صلّی اللّه علیه وآله والدلیل علی ذلك قوله : انّك لمن المرسلین . علی صراط مستقیم . (579)
امام صادق (ع ) فرمود: یس اسم پیغمبر اكرم (ص ) است ودلیل این سخن دربعد خداوند آمده كه :تواز جمله پیمبران هستی وبه مردم راه واضح ومستقیم راارائه می نمائی .
پاره ای ازسخنان براثر بغض
ماءمون وعده ای از علما ورجال دولت عباسی در باطن مخالف علی بن موسی الرضا(ع ) بودند وكوشش داشتند تاازسخنان آن حضرت خرده ای بگیرند و آن رابر ملا كنند. اما امام (ع ) درمجلس ماءمون باحضور علماءآیه راآل یس قرائت نمود وفرمود: مقصود، آل رسول اكرم (ص ) است نه تنها كسی در مجلس اعتراض ننمود، بلكه مامون آن بیان را از معدن نبوت خواند. ولی بعدا زآنكه بغض ها نسبت به اهل بیت افزایش یافت ، قرائت ال یاسین (580) شایع شد وقرآن هارا ال یاسین نوشتند وقرائت آل یاسین به معنی واقعی اش را نادیده گرفتن وحتی درباره آن سخنانی ساختند، از آن جمله زمخشری گفت :
ومن قراء علی آل یاسین فعلی انّ یاسین اسم ابی الیاس اضیف الیه الآل . (581)
كسی كه آل یاسین قرائت نموده ، براین اساس است كه یاسین نام پدر الیاس است كه برآن كلمه آل افزودذه شده است .
به آقای زمخشری باید گفت كه ابن عباس خود ازمفسرین قرآن وازكسانی است كه بعضی از قرّاء، قرائت خود رابر وی عرضه نموده وازاو روایت كرده اندآل یاسین خوانده وگفته : مقصود، آل محمد (ص ) است .
قال ابن عباس : آل یاسین آل محمد صلّی اللّه علیه وآله و یاسین اسم من اسمائه . (582)
ابن عباس گفت گفته : آل یاسین آل محمد (ص ) است و یاسین یكی از اسماء رسول اكرم (ص ) می باشد.
اینك به اصل بحث كه صلوة حضرت بار تعالی وملائكه است ، برمی گردیم . قرآن شریف درباره رسول اكرم (ص ) فرمود:
انّ اللّه وملائكته یصلّون علی النبی . (583)
خداوند به پیمبرش رحمت می فرستد وفرشتگان او راتنزیه می كنند.
ودرباره مومنین فرموده است :
هوالّذی یصلّی علیكم وملائكته لیخرجكم من الظلمات الی النّور وكان بالمومنین رحیما. (584)
صلوات الهی وملائكه بر اهل ایمان
خداوند، اهل ایمان را مخاطب ساخته وفرموده اوست كه برشما رحمت می فرستد وفرشتگانش درباره شما دعا می كنند تا ازتیرگی ها وظلمات جهلتان بیرونتان برند وبه محیط نورانی علم وآگاهی منتقلتان نمایند كه خداوند نسبت به اهل ایمان مهربان است .
از این آیه استفاده می شود: كسانی كه از ایمان واقعی برخوردارند، همواره مشمول رحمت باری تعالی ودعای فرشتگان هستند وبراثر این فیض دائم پیوسته بر نورانیتشان افزوده می شود. درباره معرفی صلوة ورحمت پروردگار درموردآنان فرموده است :
وبشّرالصابرین الذین اذا اصابتهم مصیبة قالوا انّا للّه وانّا الیه راجعون . اولئك علیهم الصلوات من ربهم ورحمة واولئك هم المهتدون . (585)
صابرین كسانی هستند كه وقتی مصیبتی دامن گیرشان شود، می گویند: همه ما مملوك خداوندیم وبازگشت همه ما به سوی اوست . صلوات ورحمت باری تعالی شامل حال آنهاست واینان گروه هدایت یافتگان اند.
به طوری كه ضمن بحث مذكور افتاد، دربعضی روایات ، صلوات خداوند بررسول اكرم (ص ) وبرمومنین به رحمت تفسیر شده است . اما درآیه مربوط به صابرین ، صلوات ورحمت باهم آمده ودر كنار یكدیگر ذكر شده اند.
صابرین مشمول صلوات ورحمت الهی
اولئك علیهم صلوات من ربهم ورحمة .
آیا صلوات ورحمت دو چیزند ومغایرباهم ، یا آنكه هردو یك حقیقت اند باتفاوت در مراتب ودرجات ، مانند تفاوت نور آفتاب با نور یك لامپ قوی است درنور افكن ؟ صلوات رسول اكرم (ص ) دریك آیه آمده وآن صلواتی است متناسب با مقام رفیع آن حضرت ، وصلوات مومنین درآیه دیگر آمده وآن نیز متناسب با درجات ومراتب ایمان آنان است . ازاین رو، امام سجاد(ع ) دردعای خود برای حضرت محمد وآلش ، افضل صلوات رااز پیشگاه الهی درخواست نموده است .
اللّهم صلّ علی محمد وآله كافضل ما صلیت علی احد من خلقك قبله .
بار الها! رحمت فرست بر محمد وآلش ، همانند برتین ویالاترین رحمتی كه پیش ازآن حضرت به یكی ازبندگانت فرستاده ای .
درباره مومنین خداوند فرموده :
هوالّذی یصلّی علیكم وملائكته . (586)
خداوند است كه برشما رحمت می فرستد وهمچنین فرشتگانش .
صلوات الهی به تناسب درجات صبر صابرین
رحمت به مومنین به اعتبار تفاوت درجات ایمانشان متفاوت است ، ولی سخنی از صلوات افضل وبرتر نیست .همچنین صلوات فرشتگان درباره رسول اكرم (ص ) به معنای تزكیه وتنزیه است ، ولی درباره مومنین به معنای دعا درپیشگاه الهی است . اما آیه مربوط به صبر وصابرین از طرفی شامل صبرهای جانكاه وطاقت فرسای رسول اكرم (ص )، علی (ع )، وصدیقه اطهر(س ) وسایرائمه معصومین می شود واز طرف دیگر، صبر افراد بایمان راكه به مبداء ومعاد معتقدند وبرای خدا صبر می كنند، دربر می گیرد. ولی می دانیم صلوات خداوند برصبر رسول معظم (ص ) وعترت طاهرینش صلوات افضل وبرتر است ولی صلوات الهی درباره مومنین صابر به اعتبار تفاوت درجات ایمان وصبرشان متفاوت است ، اما درصلوات آنان سخن از افضل وبرتر نیست . شاید بتوان گفت این كه درآیه صبر صلوات ورحمت باهم ذكر شده صلوات ناظر برصبر بینظیر پیمبر(ص ) وعترتش باشد كه افضل وبرتراست ورحمت ناظر به اجر مومنین صابر باشد.
حضرت علی بن الحسین (ع ) در قطعه دعای مورد بحث امروز به پیشگاه الهی عرض می كند:
اللّهم صلّ علی محمد وآله كافضل ما صلّیت علی احد من خلقك قبله وانت مصلی علی احد بعده .
بار الها! رحمت فرست بر محمد وآلش همانند برترین وبالاترین رحمت وصلواتی كه پیش ازآن حضرت بریكی ازبندگانت فرستاده ای وبعداز آن حضرت نیز صلوات افضل رابر یكی از بندگانت خواهی فرستاد.
حضرت ابراهیم (ع ) مشمول صلوات برتر
این عبارت حاوی سه مطلب است : اول آنكه حضرت زین العابدین (ع 9 صلوات افضل وبرتر را برای محمد وآلش ازخداوند درخواست می نماید ودرباره آن توضیح مختصری داده شد. دوم عرض می كند: بارالها! صلواتت بر رسول اكرم (ص ) وآل طاهرینش همانند برترین صلواتی باشد كه پیش از پیمبر اسلام (ص ) بریكی ازبندگانت فرستاده ای . ما نمی دانیم كه باری تعالی قبل از پیشوای اسلام (ص ) بركدامین بنده صالحش افضل صلوات رافرستاده است ، ولی ازروایاتی كه ذیل آیه :
انّ اللّه وملائكته یصلّون علی النبی .
دركتب تفاسیر وهمچنین دیگر كتب حدیث آمده ، می توان گفت : بنده مشمول صلوات افضل وبرتر، حضرت ابراهیم (ع ) است .
عن كعب بن عجزه قال : لما نزلت هذه الآیة قلنا یا رسول اللّه ! هذا السلام علیك قد عرفناه ، فكیف الصلوة علیك ؟ قال قولوا: اللّهم صلّ علی محمد وآل محمد كما صلّیت علی ابراهیم وآل ابراهیم انّك حمید مجید وبارك علی محمد وآل محمد كما باركت علی ابراهیم وآل ابراهیم انّك حمید مجید. (587)
كعب بن عجره می گوید: وقتی آیه مذكور بر رسول اكرم (ص ) نازل شد به حضرت عرض كردیم : ما سلام گفتن بر شما رادانستیم چگونه برشما صلوات بفرستیم ؟ فرمود: بگوئید بارالها! درود فرست بر محمدو آلش همچنان كه درود فرستاده ای كه برابراهیم وآل ابراهیم كه توستایش شده با مجد وعظمتی ، بار الها! كرامت خود راادامه بده برمحمد وآلش ، همانطور كه ادامه دادی برابراهیم خلیل وآلش كه تو حمید ومجیدی .
صلوات برتر برآل محمد(ص ) وآل ابراهیم (ع )
عن النبی صلّی اللّه علیه وآله قال قولوا:صلّی اللّه محمد وعلی آل محمد كما صلّیت علی ابراهیم وعلی آل ابراهیم فی العالمین انّك حمید مجید. (588)
رسول اكرم (ص ) به درخواست كنندگان تعلیم صوات فرمود: بگوئید: بار الها! درود فرست بر محمد وبرآلش همانطور كه درودفرستادی بر ابراهیم وبرآل ابراهیم درعالم كه تو حمید ومجیدی .
ابراهیم (ع 9، آن موحد عالی قدر وثابت قدمی بود كه در راه اطاعت اوامر الهی به تمامی مصائب ومشكلات تن داد، آماده شد فرزند خود اسمعیل رابه امر او قربانی كند، برای مبارزه با بت پرستی وبت پرستان در فرصت مناسب به بتخانه رفت وبتها راشكست وبراثر این كار مشركین آنچنان خشمگین شدند كه تصمیم گرفتند كه ابراهیم رادر آتش بسوزانند وآن حضرت برای خداآماده آن خطر عظیم گردید، حتی برای نجات خویش از یاری جبرئیل امین چشم پوشید، فقط به فیض باری تعالی متوجه بود وسرانجام قادر متعال نجاتش داد. این انسان الهی وعالی قدر با خدمات بزرگ وپرارزشی كه در راه اعلای حق انجام داده بود شایسته آن شد كه مشمول افضل صلوات الهی گردد.
صلوات مومنین بر پیامبر (ص ) به معنی دعاست
حضرت زین العابدین (ع ) ازخداوند چنین صلواتی راكه پیش از نبی اكرم (ص ) نصیب ابراهیم (ع ) گردیده ، برای حضرت محمد وآلش درخواست نمود. صلواتی اینچنین بعداز نبی اكرم (ص ) شایسته علی (ع ) وصدیقه اطهر(س ) وسایرائمه معصومین (ع )است . نمی دانیم در طول قرون واعصار آیا كسی بعد ازپیمبر ( ص ) ومعصومین (ع ) آمده یا خواهدآمد كه شایسته افضل صلوات الهی باشد یانه ؟
از مجموع آنچه به عرض رسید، معنای صلوات خداوند وفرشتگان وچگونگی صلوات مومنین بر حضرت محمد وآلش روشن شد. اما ضمن سخنرانی دو روایات از امام صادق وامام كاظم (ع ) مذكور افتاد كه صلوات مومنین به دعا تفسیر شده است .
البته مردم با ایمان به نسبت درجات فهم ودركشان درباره آن حضرت دعا می كنند، ولی ابن اثیر در نهایه مضمونی را ذكر نموده كه بالنسبه جالب توجه است ودر اینجا تقدیم شنوندگان می گردد.
فامّا قولنا اللّهم صلّ علی محمد وآل محمد فمعناه . عظمه فی الدینا باعلاء ذكره واظهار دعوته وابقاء شریعته ، وفی الآخرة بتشفیعه فی امّته وتضعیف اجره ومثوبته . (589)
معنی صلوة ما درباره حضرت محمد (ص ) این است كه دعا می كنیم : پروردگارا! با رفعت نام ونشر دعوت وپایداری شریعت پیمبر اسلام در دنیا وبا قبول شفاعت او درامت ومضاعف ساختن اجر وثوابش در آخرت او را بزرگ وبا عظمت فرما.
در جمله آخر آیه صلوة برنبی اكرم (ص )امر به تسلیم شده است .
عن ابیعبداللّه (ع ): واما قوله عزّ وجلّ وسلموا تسلیما فانه یعنی التسلیم له فیما ورد عنه . (590)
تسلیم شدن ومنشاء متفاوت آن
امام صادق (ع ) فرموده : ام قول حضرت بار یتعالی كه فرموده است : وسلّموا تسلیما، دراین جمله خداوند اراده فرموده تلسیم نبی معظم باشید در تمام آنچه از حضرتش به شما رسیده است .
تسلیم شدن وسر طاعت فرو آوردن به صور مختلف قابل تصور است ، از آن جمله گاهی لشكر شكست خورده ومغلوبی در مقابل لشكر نیرومند كه ظالم ومتجاوز است سر تسلیم فرود می آورد وناچار زور گویی های لشكر غالب راتحمل می نماید. این تسلیم مصداق شعر شاعر است :
در كف شیر نر خونخواره ای
غیر تسلیم رضا كو چاره ای
گاهی تسلیم براساس عقل وعلم وبر وفق حق ومصلحت است ، مانندتسلیم شدن مرض درمقابل طبیب عالم ومورد اعتمادكه رشته تخصصش بیماری همان مریض است واز نظر علمی وتجربی به تمام نكات ودقایق بیماری وی وقوف وآگاهی دارد. آن مریض بی قید وشرط وبا اراده خود، تسلیم طبیب می شود تا درپرتو دستورهای صحیح وبه موقع او، صحت وسلامت خود رااعاده دهد. بعضی روایان تسلیم مردم رادر مقابل تعالیم دینی وسعادت آفرین حضرت باری تعالی ،همانند تسلیم مریض در مقابل طبیب خوانده اند:
عن النبی صلّی اللّه علیه وآله قال : یا عباداللّه انتم كالمرضی و ربه العالمین كالطبیب فصلاح المرضی فی ما یعلمه الطبیب وتدبیره به لا فیما یشتهیه المریض ویقتره . الی فسلّموا للّه امره تكون من الفائزین . (591)
تسلیم مرض درمقابل طبیب بر اساس مصلحت است
رسول اكرم (ص ) فرمود: ای بندگان خدا! شما همانند مرضی هستید وپروردگار عالمیان مانندطبیب ، خیر وصلاح مرضی در آن چیزی است كه طبیب می داند وتدبیر خود رابرای درمان بیمار برآن استوار می سازد نه آن چیزی كه مریض میل دارد وآن را برای خود انتخاب می كند، پس آگاهانه تسلیم امر الهی شوید تابه پیروزی نائل گردید.
تسلیم واقعی بیمار در مقابل پزشك متخصص ومورد اعتماد، از باور درونی وی سر چشمه می گیرد وسپس آن باور موجب تسلیم می شود واز پی تسلیم شدن ، دستورهای طبیب را با دقت به كا رمی بندد وخود درآن دستورها اظهار عقیده نمی كند وسخنی برخلاف نمی گوید. مسلمان واقعی نیز درمقابل اوامر باری تعالی تسلیم بی قید وشرط است ودستورهای خداوند عالم وعادل وحكیم را بی چون وچرا اجرا می نماید وبر اثر آن به سعادت واقعی نائل می گردد. علی (ع 9 منازل ومراحل روحی وعملی مسلمان راستین را در شاءن دین بیان نموده است .
قال علی (ع ): لا نسبن الاسلام نسبه لاینسبها احد قبلی ولاینسبه احد بعدی الّا بمثل ذلك : انّ الاسلام هوالتسلیم ، والتسلیم هوالیقین والقین هوالتصدیق والتصدیق هوالاقرار والاقرار هوالعمل والعمل هو الاداء. انّ المومن لم یاءخذ دینه عن رایة ولكن اتاه من ربه فاءخذه . (592)
علی (ع ) فرمود: منسب می كنم اسلام را به نسبتی كه احدی قبل ازمن وبعد ازمن منتسب نكرده ونمی كند آن را مگر اینچنین : اسلام عبارت ازتسلیم است ، وتسلیم عبارت از یقین است ویقین تصدیق است ، وتصدیق اقرار است واقرار عمل است ، وعمل ادای تكلیف .
شخص باایمان دین خود را از راءی خویش نمی گیرد، بلكه دینش از طرف باری تعالی آمده واو آن را فرا گرفته است .
تسلیم مومن به امر الهی برای نیل به سعادت است
حضرت علی بن موسی الرضا (ع ) راجع به تسلیم فرد باایمان در مقابل حق تعالی ومداخله ندادن نظر واندیشه شخصی خود چنین فرموده است :
اعلموا انّ راءس طاعت اللّه سبحانه التسلیم لما عقلنا و مالم نعقل . (593)
بدانید كه عالیترین مراتب اطاعت خداوند، تسلیم دربرابر اوامر اوست ، خواه عقل ما آن را درك كند یا درك ننماید.
به شرحی كه توضیح داده شد، حضرت زین العابدین در قطعه دعای مورد بحث امروز، به پیشگاه خداوند عرض می كند:
اللّهم صلّ علی محمد وآله كافضل ما صلّیت علی احد من خلقك قبله وانت مصلا علی احد بعده .
بار الها! درود فرست بر محمد وآلش همانند بهترین وبرترین درودی كه پیش از آن حضرت بریكی از بندگان صالحت فرستاده ای یا بعداز آن حضرت نیز بریكی از بندگانت خواهی فرستاد.